Elastan Pazar Payı

Dünyanın elastan elyaflarla tanıştığı 1950'lerden bu yana 30 yıl geçti ve dünya toplam tüketimi, spandex üretimini bir "sektör" haline getirmeye yetecek kadar büyük bir seviyeye; 23 bin ton'un üzerine çıktı. 1985 yılına gelindiğinde Dupont Lycra®, elastan pazarının %80'ini elinde tutuyordu.

1970'lerden bu yana, Üçüncü Dünya Ülkeleri'ndeki işçilik maliyetlerinin etkisinin ve yeni jenerasyonun taleplerinin ve yaşam standartlarındaki yükselmenin sosyal devrimine yolaçan güçlerin bir sonucu olarak, tekstil ve hazır giyim pazarları değişimle sallanıyor. Bu faktörlerden ilki; endüstri, yatırımlardan ve insan kaynağından daha iyi sonuçlar almanın yolunu aradığı sürece devam edecek; ikincisi ise tarz ve rahatlık adına yeni kurallar yaratma ve tatbik etme anlamında bir devrimdir. Tüketiciler ve elyaf endüstrisi, ufukta bu yeni yaşam stilinin getirdiği giyim tarzının elastan elyafların kullanımını arttırmasından kaynaklanacak yeni değişiklikler olduğuna inanıyor.

Tüketicilerin yaşam stilleri ve satınalma alışkanlıkları değişmeye devam ediyor. En yaşlıları, erken emeklilik dönemine yaklaşan, egoları ve kişisel çıkarları doğrultusunda hareket edenler, para kazanma çabası için çalışırken işyerlerinde bir anlamda hapis kalan vücutlarını fiziksel egzersizle güçlendirebilecekleri ve gittikçe daha rahat hale gelen bir yaşam stilinin arayışı içindeler.

Elastan kullanımı; 1995 yılında %11'lik bir bileşik büyüme oranıyla 68 bin tonun üzerine çıkarken, 2000 yılına gelindiğinde bu oran, 1998 "Asya krizi" ve son yıllarda ortaya çıkan "kilotlu çoraplardan kurtulun" akımı gibi sosyal güçlerin bir sonucu olarak %7'ye geriledi. Uzmanlar, elastana yönelik talebin önümüzdeki on yıl boyunca, yılda %5 ile %10 arasında bir büyüme kaydedeceğini tahmin ediyor.

Elastan, bir niş ürün prototipidir. Endüstri, herbiri homojen talep karakteristiklerine sahip olan alt pazarlara bölünmüş beş klasik katmana ayrılmaktadır. Yakın geçmişteki elastan satışlarının detayları ve kesin olmamakla birlikte, 2005 yılına ilişkin büyüme oranları tablolarda verilmiştir.

Çorap

   Erkek, kadın, erkek çocukları ve kız çocukları şeklinde olmak üzere 4 bölümden oluşan üç pazar vardır: Klasik, günlük ve spor. Klasik bayan ürünleri arasında, uzun naylon çoraplar ve külotlu çoraplar sayılmaktadır. Günlük giyim için olan ürünler ise pamuklu, akrilik ya da yünlü olmak üzere, bilek ve dize kadar gelen şosetlerdir. Spor ürünler, naylon ştapel/akrilik/yün/pamuk ve uğraşılan spor dalına özgü şosetlerden oluşmaktadır. Erkekler için günlük ve spor ürünler, bayanlarda olduğu gibi tanımlansa da klasik erkek ürünleri baldırdan yukarıya çıkan çoraplardır. Elastan oranı kısa çoraplarda sıfırın çok az üzerindeyken, uzun çoraplar ve erkekler için baldırdan yukarıya kadar çıkan çoraplarda % 15'e kadar çıkmaktadır. Uzun bayan çoraplarında elastan çıplak olarak kullanılmaktadır; fakat külotlu çoraplarda ve çorap lastiklerinde naylon ve/veya pamukla kaplanmaktadır. Spor çoraplarda kullanılan elastan, genellikle çorabı oluşturan ana elyafla kaplanır. Kaplama maddesi; üretan bazlı elyaflar boyanmazlık konusunda kötü bir üne sahip olduklarından, boyanacak yer açısından bir kaynak olmasının yanı sıra, komforlu ve giysinin ana maddesiyle uyumludur.

Tahminlere göre, 2000 yılında dünya genelinde çorap yapımında kullanılan elastan miktarı yaklaşık 12.3 bin ton. Bu toplamın üçte ikisi bayan çoraplarında, beşte biri erkek çoraplarında ve kalanı, erkek ve kız çocukları için neredeyse eşit oranlarda olmak üzere çocuk çoraplarında kullanılmıştır. Bayanlar için uzun ve külotlu çorapların ana bileşeni, performans için yaklaşık %20 oranında elastan eklenmekle birlikte, filament naylondur. Elastan içeren çoraplar klasik olarak iki kategoriye ayrılmaktadır; elastan oranı, vücuda uygunluk ve komfor açısından %18'e kadar olan çoraplar ve elastan oranı, kontrol için %19 ve üzerinde olan çoraplar. Örgü kumaşların yapısında, elastan içeren ilmek, giyen kişinin vücudunu ya da bacağını saracak şekilde yatay yönde bulunur.

ABD pazarını içeren kaynaklar, günlük ve spor çorapların %25'inden azının elastan içerdiğini tahmin ediyorlar. Bu elyaf 40 yıldan uzun bir süredir piyasada tanındığı için, geriye kalan %75'lik kısmın hızlı bir şekilde elastan içeren çoraplar kategorisine geçmelerini beklemek yanlış olur. Elastan, maliyeti arttırmaktadır ve çoraplar çoğu zaman fayda için satın alındığından, bu konuda modanın etkisi sınırlıdır. Elastan, yıllık %2-3 arasında oranlarla çorap dünyasına girmeyi sürdürecektir.

İç Giyim

   İç giyim, kumaşa dönüştürülebilen elyafların neredeyse tamamıyla, bilinen her türlü metod kullanılmak suretiyle üretilen sayısız ürünleri içermektedir. Mevcut tahminlere göre 2000 yılında, %40'ı sütyenlerde, %10'u vücudu şekle sokan ürünlerde, %20'den fazlası külotlarda, %10'undan fazlası geceliklerde, %10'u bayan günlük giyimde, nispeten düşük bir oranı bornozlarda ve %10'u bayanlara yönelik konfeksiyon ürünlerinde ve boxer shortlarda olmak üzere, iç giyim ürünleri için 27.7 bin tonun üzerinde elastan kullanılmıştır.
Tahminler, elastanın sütyen ve vücut şekillendiricilerin üretiminde kullanımının %7 oranında artacağı yönünde. Modern tüketici, daha iyi görünmek ve kendini daha iyi hissetmek istiyor; bu istek, daha düzgün hatlı bir vücuda sahip olabilmek için tasarlanan ve yapılandırılan giysi ve aktivitelerin bir kombinasyonudur. Uğraşılan spora özgü, vücudu destekleyen iç giyim ürünlerine olan talep, pazardaki beklenen büyümeyi büyük ölçüde tetikleyecektir. Spor yapanlar, vücut şekillendirici ürünlerin en sıkı egzersiz programlarıyla bile düzeltilemeyen kusurları saklamasını istiyor. Modern tüketici kadın, annesinin kullandığı kontrol ürünlerini kullanmayı reddederken, mide ve göğüs "kaldırıcıları" ve bel "incelticileri" ciddi ürünler olarak algılıyor.

İç çamaşırı üretiminde genellikle pamuk ve/veya filament naylon ya da polyester kullanılıyor. Elastan, genellikle üründe kullanılan ana elyafla kaplanır. Genel spandex muhteviyatı; kenar, bağcık ve lastik uygulamalarında %2-3 arasında, vücut kontrol ürünlerinde %20-25 arasında; korselerde yaklaşık %50'dir.

Dış Giyim

   Elastan; gömleklerde, elbiselerde, erkek ve bayanlar için aktif spor giyim ürünlerinde kullanılmaktadır. Kumaşın tamamındaki elastan oranı, giyim kolaylığı ve komfor sağlayacak şekilde %2-5 arasındadır. Yuvarlak örgülerde, elastan ile ana ipliğin aynı iğneden geçirilmesi suretiyle çıplak spandex kullanılır. Kaplama, en çok tercih edilen ve kullanılan elastan ipliklerin kaplanma sistemidir; fakat teknolojik gelişmelerle birlikte, kaplamanın yerini core-yarn iplikçiliğin alması beklenmektedir. Kaplanmış elastan iplikleri, nihai kullanıma bağlı olarak, genellikle pamuklu ipliklerle ya da naylon veya polyester kontinü filament elyaflarla kaplanır ve örme ya da dokuma işlemlerinde kullanılır. Avrupa'da kaplama elyafı olarak yün üzerinde yoğunlaşılmaktadır; fakat daha rahat giysilerin hakim olduğu ABD pazarını hedefleyerek, daha fazla fırsat sunan pamuğu seçmek daha mantıklı bir tercihtir.
Komfor sağlayan ve elastan içeren dokuma dış giyim ürünleri bir Avrupa fenomenidir. Uluslararası kumaş tedarikçileri ve ithal hazır giyim ürünleri ile rekabet edebilmek adına, ABD tekstil/hazır giyim sektöründe yüksek üretkenlik yönündeki talep, giyim rahatlığı sağlayan ve dokuma kumaşlardan üretilen dış giyim ürünlerinin rolünü azalttı. Tekstüre polyester stretch atkılı kumaşlar, klasik "komfor" tanımından uzaklaşıyor ve elastan içeren kumaşlardaki gelişmelerin ışığında tekstüre ipliklere, bir düşük gramajlı iplikler için pazar genişletme çabası olarak bakılması gerekir.

 Dış giyimde elastanın büyümesi ağırlıklı olarak elbiselik, gömleklik ve aktif spor giyime yönelik kumaşları hedefleyen elyaf karışımlarının piyasaya girmesine dayanmaktadır. Kumaşın tamamındaki spandex oranı, giyim rahatlığı ve komfor sağlamaya yeterli, fakat kontrol ve güç açısından yeterli olmayan bir oranda; %2-5 arasındadır. Elastanın dış giyim ürünlerinde yakalayacağı tahmin edilen yaklaşık %50'lik büyüme (2000 yılındaki 5.2 bin tondan, 2005 yılında 8,6 bin tona), neredeyse bütünüyle spor giyim ve elbiselik ürünlerde, atkı yönünde stretch iplik kullanılan dokuma kumaşlara olan ilginin artmasından kaynaklanmaktadır.

Aktif Giyim

   DuPont'a göre ABD'de en revaçta sporlar; yürüyüş (73 milyon kişi), yüzme (60 milyon kişi), bisiklet (53 milyon kişi) ve aletli egzersizdir (48 milyon kişi). Aktif giyim kategorisinin can damarını, bu sporlara yönelik ürünler oluşturuyor. Aktif giyim katgerosi, spandex için en önemli alanlardan biri; fakat yeni jenerasyonunun, kendilerinden önceki jenerasyonunun tersine, aktif giyim ürünleri satın alma konusunda çok ılımlı olmamalarından dolayı, bu alanın büyümesinde bir yavaşlama gerçekleşecektir.

Aktif giyim ürünleri arasında; eşofmanlar, sweat- shirtler, jogging giysileri, T-shirtler, beli lastikli şortlar, ısınma ceketleri, dans, yüzme, kayak ve bisikletçi giysileri sayılabilir. Bu ürünler klasik atletik özelliklerini korumakla birlikte, ister süpermarkette ister tenis kortunda olsun, kullananın kendisini evdeymiş gibi rahat hissetmesini sağlayacak şekilde yeniden dizayn edilmişlerdir. Aktif giyim, gücü çağrıştırır; dolayısıyla elastan muhteviyatı ve kumaş üretim tekniği, üründen ne ölçüde bir kontrol beklendiğine bağlıdır. Aktif giyimde kullanılan elastan, büyük ölçüde RUN-WRAPPED'dir ve aktif giyim ürünleri çoğunlukla örgü kumaşlardan üretilmektedir; fakat dokuma materyaller de bu kategoriye yavaş yavaş girmeye başlıyor.

2000 yılında dünya genelinde aktif giyim ürünlerinde spandex kullanımı 31.8 bin tona yakındı. Konuyla ilgili en güvenilir tahminlere göre, bu miktarın 10.4 bin tonu, yapılan spora özgü uzun tayt ve dansçı mayolarında ve 5.4 bin tonu lastik, bağcık ve eşofmanlarda kullanılmıştır. Yine bu miktarın 12.3 bin tonu T-shirtler, ısınma ceketleri, dans giysileri ve mayoları ve bisikletçi giysilerinde kullanılmıştır.

Mayolar; %31-35 oranında elastan içeren güç/kontrol ve ekstra-kontrol ürünleri hariç, %15-17 arasında değişen elastan oranı ile en fazla elastan içeren ürünlerdir. Naylon, yüksek renklere olan afinitesinden dolayı çoğu zaman elastana eşlik eden elyaftır. Mayolarda kullanılacak olan elastanın klora karşı dirençli olması gerekir. Bu özelliğe sahip olmayan elyaflar, pazarda uzun süreli rekabet edemezler. Klora karşı direnç özelliği, her ciddi üretici için önem taşıyan bir konudur.

Uğraşılan spora özgü taytlar ve mayolar, her türlü baskı ve geometrik dizayna ve parlak, canlı renklere sahiptir. Çorap ve dansın tarihçelerinin doğal mirasçısı olarak bu kategorinin, önümüzdeki on yılda çok önemli bir büyüme kaydetmesi beklenmemektedir. Tayt/dansçı mayosu kumaşındaki elastan oranı, mukavemet ve renk için diğer bileşen naylon olmakla birlikte, mayolardaki ile yaklaşık olarak aynıdır.

Eşofman üretiminin en yüksek olduğu dönem 1990'ların başlarıydı ve bu pazar kapasite fazlasıyla varlığını sürdürmeye çalışıyor. 1998-99 dönemindeki batıştan sonra bol eşofmanların yerini, daha ince ve düzgün silüetler almış gibi görünüyor. Bu alanda bir büyüme görülmüyor.

T-shirtlerde, beli lastikli şortlarda, ısınma ceketlerinde, dans giysileri ve mayolarda, kayak ve bisikletçi giysilerinde kullanılan yaklaşık 12.3 bin tonluk elastanı spesifik kategorilere ayırmak imkansızdır. Özel sporlara ve pazarlara yönelik çalışan küçük çaplı perakendecilere özel hazır giyim ürünleri sağlayan aktif giyim üreticileri, coğrafi ve stilistik açılardan çok çeşitlidir.

Diğer Uygulamalar

   2000 yılında 19 bin tonun üzerinde gerçekleşen ve 2005 yılında 28.1 bin tona yükselmesi beklenen diğer elastan uygulamaları arasında, çocuk bezleri, ameliyathane ve hastane giysileri, ayakkabı astarları, ACE bandaj ve bağları, yatak çarşafları ve yüksek performanslı koruyucu uzay giysileri sayılabilir. Elastanın %50'lik büyümeyi sağlamak için, önümüzdeki on yıl içinde kullanılıp atılan, hastane ve ameliyathane giysileri, ayakkabı astarları ve koruyucu giysiler pazarındaki payını arttırması bekleniyor. Fakat beş yıl içinde çocuk bezlerinde kullanılan elastanın yerini, meltblown elastomerikler ve/veya elastomerik filmler alabilir; çünkü sermaye ve ürün farklılaştırma stratejilerinin geri dönüşleri, yüksek maliyetli iplik proseslerinin yerine "verimli" film tipi materyallerin kullanılmasını tetikliyor.

Rekabet

   Tablolarda dünyanın belli başlı bölgelerindeki mevcut spandex kapasiteleri de verilmiştir. Veriler, basından ve ABD resmi ve özel kaynaklarından alınmıştır. Bu kaynaklardan gelen zamanlama ve kapasite bilgileri abartıya önemli ölçüde açık olduğu için, 2000 yılına ilişkin dünya efektif kapasitesinin 180 bin ton olarak gerçekleştiği tahmin ediliyor. Özellikle Asya ile ilgili raporlar yeniden değerlendirmeye tabi tutuluyor.
Asya'nın önümüzdeki iki yıl içinde bir büyüme gerçekleştireceğinin belirtilmesi, çelişkileri şiddetlendirmekten başka bir işe yaramıyor. ABD'de rekabet, üç yerli üretici arasında gerçekleşmiyor. Rekabet; sanayileşmiş ekonomilerin yatırım talepleri ile Asya'nın nakite susamış, işgücü fazlasıyla tetiklenen, gelişmekte olan ekonomileri arasında.
Yalnızca DuPont, fiyat ve stabilite açısından başarılı olan marka stratejisini sürdürüyor; fakat DuPont bile kırılabilir. Markasız yerli elastan fiyatları, Lycra'dan %15'lik neredeyse sabit bir oranda düşük seyrediyordu.

Asya'daki yeni elastan kapasitesi, bölgenin yuvarlak (tek) örmedeki can damarı olan 40 ve 70 denye iplikler üzerine kuruldu. 1997/98 yıllarında T-shirt pazarı genişlediğinden, Asya'lı üreticiler, ABD pazarını kapasitelerini gösterebilecekleri çekici bir alan olarak gördüler. Bu akım, 1990'ların ortalarında Asya krizi sırasında başladı; fakat son 18 ayda istenilen gelişme gösterilemedi. Sonuç, 1999 yılında önemli ölçüde düşen ithal elastan fiyatlarından görülebilir. 70 denye ipliğin fiyatı, bir yıl önceki 10.00 $'dan sonra yıl sonunda 7.00 $ seviyesine geriledi; 40 denyede ise fiyat 7.50 $'a ulaştı. İthal 70 denye ipliğin fiyatı, markasız yerli ipliklerin %13 ve Lycra'nın %26 altında. 40 denye ipliğin fiyatı ise, markasız yerli ürünlerden %32 ve Lycra'dan %52 oranında düşük. Korea Herald gazetesinde Kasım 2000'de yayınlanan bir makalede, Kore'de yerli spandex fiyatlarının bir yıl önceki fiyat olan 7.03 $/pound'un ardından, "üretim maliyetine yakın" bir fiyat olan 4.53 $/pound'a yaklaştığı belirtiliyor.

Üretim Kapasiteleri

   Pazar, elastan iplik kapasiteleriyle başa çıkmalıdır. Polyesterin hayat çizgisi eğrisindeki olgun pozisyonuyla karşılaştırıldığında, elastanın halen büyüme safhasında bir materyal olduğu görülür. DuPont'un marka aktiviteleri ve ürünlerine kazandırdığı klor direnci; büyüme safhasını uzatmak, hayat çizgisi olgunluğunda mevcut olan rekabet ve fiyatlandırma stratejilerinin değişimini minimize etmek amaçlarını taşıyan farklılaştırma stratejileridir. Ne yazık ki kapasite yatırımı ihtiyacının belirlediği elastan fiyat stratejileri, gelişme çabalarının önünde ilerliyor ve bu durum, kumaşlardaki yeniliklere ve pazarın genişlemesine engel olabilir. Fiyatlara stabilite getirebilecek olan mantıklı tek çözüm, planlanan ve gerçek kapasitelerin karlı olmadığı ortaya çıktıkça listeyi daraltmaktır.

Pazar Genişlemesi

   Mevcut beş pazarın da genişlemek amacıyla izleyecekleri yollar, ciddi anlamda birbirlerinden farklı olacaktır. Bu pazarların hepsinin büyüyeceği tahmin ediliyor; fakat bu büyümeler farklı nedenlere dayanacak: Neredeyse durgun olan çorap pazarı, bilek hizasındaki çoraplarda elastan kullanımının artmasıyla birlikte marjinal olarak büyüyecekken, iç giyim pazarındaki büyüme, klasik "sert" kumaşların yerini komforlu kumaşların almasına bağlı olarak ortaya çıkacak. Aktif giyimde elastanın pazar payı, tüketici sağlığına verilen önemin artmasıyla birlikte büyüyecek. Bir görüşe göre, "devrim" niteliğinde bir dönüşüm yaşamaya en yakın pazar dış giyim. En düşük miktarda elastan muhteviyatı bile kumaşın performansında büyük değişiklikler sağladığından, mevcut koşullarda düşük olan elyaf fiyatları, takım elbise, elbise ve spor giyimde elastan içeren kumaşlara olan ilginin artmasına yol açacak. Ne yazık ki ABD'li kumaş üreticileri, Avrupa'lı rakipleri karşısında kendilerini dezavantajlı bir durumda bulabilir; çünkü söz konusu firmaların çoğu, apre için özel enli kumaşları, kesim ve dikim operatörleri tarafından talep edilen standart ve geniş enli kumaşlar haline getirecek donanıma sahip değil. ABD'li kumaş üreticileri, ihtiyaç duymadıklarını düşünmelerine rağmen yatırım yapmak zorunda kalacaklar.

Önde Gelen Elastan İplik Üreticileri

Dünya Elastan İplik Sevkiyatları (Bin Ton)

1999 Yılı Elastan İplik Talebi (%)