Örme Kumaş Hataları

Yuvarlak örme kumaşların üretimi sırasında meydana gelen hataları üç ana grupta incelemek mümkündür. Bunlar;

1-     1-     Örme işleminde kullanılan ipliklerden kaynaklanan hatalar,

2-     2-     Örme makinasından ve makine aksesuarlarından kaynaklanan hatalar,

3-     3-     Boya-Terbiye işlemlerinden kaynaklanan hatalar

olarak sınıflandırılmıştır.

            Örme işlemi sırasında meydana gelen hatalar, üretim ve kaliteyi etkileyerek Örme kumaşın değerinin düşmesine neden olmaktadırlar.   Bu nedenle iplikten başlayıp, konfeksiyona kadar tüm üretim kademelerinde hataların tespit edilerek giderilmelerine çalışılmalıdır. Üretimin ve Üretim kalitesinin arttırılabilmesi Üretim esnasında ortaya çıkan veya ortaya çıkabilecek hataların önlenmesi ve giderilebilmesi ile mümkün olabilmektedir. Buda modern makinaların ve yeni teknolojilerin kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Çünkü modern makinalarda üretimler yüksek, kalite çok iyi ve maliyetler daha düşük olacaktır. İşletmelerde üretilen mamullerin düşük kaliteli olması,işletmelerin ekonomik durumunu önemli ölçüde olumsuz olarak etkilemektedir. Oysa kaliteli ve kalitesiz mamullerin Üretim maliyetleri aynı olduğu halde, kalitesiz mamullerin daha düşük fiyatlardan satılması zorunluluğu İşletmelere büyük zararlar verebilmektedir.

            Rasyonel bir çalışmanın sağlanabilmesi için kaliteli üretim yapılması şarttır. Elbette ki;Üretim esnasında ortaya çıkan hataların tamamen giderilmesi söz konusu olamayacağından,hataların minimum seviyelere düşürülmesine gayret gösterilmelidir. Üretim hatalarının giderilmesi ve kaliteli Üretim yapılabilmesi, her şeyden önce modern makinalara, teknolojinin en son yenilikleriyle donatılmış büyük yatırımlara bağlıdır. Diğer yandan Teknik elemanlara ve Personele de büyük görevler düşmektedir. Teknik elemanlar yeni teknolojileri anlayıp kullanabilecek kadar yetenekli ve eğitimli olmalıdırlar. Modern Üretim tesislerinde çalıştırılacak personelin de iyi yetiştirilmiş ve eğitilmiş olmaları gereklidir.

            Kalitesiz Üretimin, eski teknolojinin ve eğitilmemiş işgücünün verdiği zararların Tekstil Sanayiinden daha yüksek olduğu bir sanayi dalı yoktur.

Okan DURU

Tekstil Mühendisi

Malatya – 1998

 

1-     1-     ÖRME İŞLEMİNDE KULLANILAN İLPİKLERDEN KAYNAKLANAN HATALAR :

1.1- İplik Abrajı:

            İplik Abrajı genellikle farkı numarada ve farklı partilerdeki ipliklerin bir arada kullanılmasıyla oluşan hatalardır. Kumaş Üzerinde enine düzgün bantlar halinde görünürler. Ayrıca İpliklerin üretildiği hammadde (harman) karışıklıklarında da İplik Abrajı oluşmaktadır. Ancak Harmandan kaynaklanan İplik abrajında kumaş üzerindeki enine bantlar düzgün değil, rasgeledir. İplik abrajları çok bariz olmadıktan sonra çıplak gözle çok zor görünürler. Ancak özel ışıklı (örn: Ultra Viole ışığı) kontrol sistemlerinde görünürler. Kumaş boyandıktan sonrada abraj daha belirgin olarak ortaya çıkar.

1.2- Kumaş üzerinde oluşan enine çizgiler ve bantlar:

            Bu hataların meydana gelmesinin iki nedeni vardır. Bunlardan birincisi kullanılan iplik, diğeri ise örgü makinasının kendisidir. Enine çizgi ve enine bant hataları yuvarlak örmede meydana gelen önemli hatalardır. Kumaş üzerinde oluşan banttaki ilmek uzunlukları ile normal kumaştaki ilmek uzunlukları aynı ise hata iplikten, eğer normal kumaştaki ve banttaki ilmek uzunlukları farklı ise hata örme makinasından kaynaklanıyor demektir.

            İplikteki ince ve kalın yerler kumaş üzerinde rasgele kesikli çizgilerin oluşmasına neden olurlar. İplik kalınlaştığı zaman örme esnasında bu kalın yerlerden oluşturulan ilmeklerin boyu uzar. İplik inceldiği zaman örme esnasında bu ince yerlerden oluşturulan ilmeklerin boyları kısalır. Dolayısıyla farklı boydaki ilmekler farklı görüneceğinden kumaş üzerinde kesikli çizgiler oluşur. Örneğin; 96 sistem bir makinada araya karışan farklı numaradaki (daha kalın veya daha ince numara) bir bobin, 96 sırada bir çizgi meydana gelmesine neden olacaktır. Kullanılan iplikte çok fazla miktarda ince ve kalın yer var ise bu ipliğin düzgünsüzlüğü çok fazla demektir.

Ayrıca iplik bükümü çok fazla ise veya yanlış büküm yönü ile eğirilmiş ise, iplik daha iğneğe gelmeden kendi üzerine katlanarak 3 katlı hale gelir. Bu durumda meydana gelen kalın yerler enine kesikli çizgiler oluştururlar.

            Örme işlemi sırasında ara sıra oluşan enine kesikli çizgiler, ipliğin yeterince parafinlenmemiş olmasından ve örme makinasının sıklık ayarlarının iyi yapılamamış olmasından kaynaklanmaktadır

            Bunların haricinde enine çizgiler ve bantlar, farklı sertliklerde ve açılarda sarılmış çapraz bobinlerden, bobinlerdeki ipliklerin farklı miktarlarda parafinlenmiş olmalarından ve bobinlerdeki ipliklerin hammaddelerinin (pamuk,viskoz,polyester vs.) farklı olmalarından meydana gelmektedirler.

1.3- Kumaş üzerinde oluşan Patlak ve delikler:

            Bu hatalar örme işleminde meydana gelen en önemli hatalardır. Bu hatalar bazen örgü kumaşı sonraki işlem kademelerinde kullanılamayacak  hale getirirler. Bu nedenle üzerinde önemle durulması gereken hatalardır.

            Bu hatalar daha çok örme makinasından ve makine elemanlarından kaynaklanmakla birlikte, örme işlemi sırasında meydana gelen iplik kopmalarından da kaynaklandığı tespit edilmiştir. Örme işlemi devam ederken iğneye beslenen iplik koparsa ilmek iğneden dışarı doğru çıkarak delik veya patlak oluşturur.

            İplik kopmaları genellikle; ipliklerin fazla düğümlü olmalarından, ipliklerin bobinlere hatalı olarak sarılmış olmalarından, iplikteki parafin miktarının yetersiz olmasından, örgü salonundaki klima şartlarının elverişli olmamasından, ipliğe gerekenden daha az veya çok aşırı derecede  büküm verilmiş olmasından, ipliklerin yeterli kalitede olmamasından, ipliğin iğnelere gelinceye kadar iplik kılavuzlarına ve diğer makine elemanlarına fazla sürtünmesinden, bozuk veya çok aşınmış örgü iğnelerinden, iplik kılavuz ayarlarının iyi yapılmamış olmasından, kumaş çekiminin aşırı derecede fazla olmasından, kumaş çekiminin yetersiz olması nedeniyle oluşan doku yığılmasından,iplik gerginliklerinin fazla ayarlanmış olmalarından, makinada may ayarlayıcıların (iğne indirici) yanlış ayarlanmış olmalarından, kumaş desenindeki ilmek transferi yapılırken plakaların iplik esnekliğine göre yanlış ayarlanmış olmalarından, bazı makinalarda silindir ve kapak iğnelerinin birbirlerine göre yanlış mesafelerde ayarlanmalarından, örme makinasının yüksek devirlerde çalıştırılmasından kaynaklanmaktadır.

1.4- Uçuntu ve Elyaf yığılmalarından kaynaklanan hatalar:

            Bu tür hatalar genellikle, örme işlemi esnasında, ipliğin iplik kılavuzlarına ve diğer makine elemanlarına sürtünerek tüylenmesi sonucunda, iplik kılavuzlarında birikmesi ile zamanla iplikle birlikte örülerek, istenmeyen kumaş hatalarının meydana gelmesine neden olurlar. İpliğin yeterince parafinlenmemiş olması ve iplik gerginliğinin fazla ayarlanmış olması nedeniyle uçuntu meydana gelir. Ayrıca ipliğin çok kuru olması ve örgü salonundaki klima şartlarının elverişli olmaması nedeniylede bu tür hatalar meydana gelmektedir.

            Yan yana çalışan makinalarda farklı hammaddelerden üretilmiş iplikler çalışılırken (örn:pamuk,polyester,viskon,vs..) meydana gelecek uçuntu daha büyük problemlerin meydana gelmesine neden olacaktır. Bu nedenle çok dikkatli çalışılmalıdır.

            Aşağıdaki tabloda özet olarak iplikten kaynaklanan hatalar, nedenleri ve giderilme çareleri gösterilmiştir.

 

HATA

NEDENİ

ÇÖZÜMÜ

Kumaşın  yüzey düzgünsüzlüğü

İplik Düzgünsüzlüğü

Düzgünsüzlüğü az olan iplik kullanılmalıdır.

İlmek atlaması, çift ilmek, deliklenmeler

iplikte yeterli miktarda parafinlenmemiş olması

İplik parafini az olanların değiştirilmesi,ipliğin parafinlenmesi

Enine çizgi,ilmek düşmesi, duruşlarda iplik yığılmaları,deliklenmeler

İplik bükümünün az yada çok fazla olması,ipliğin yanlış sarılmış olması

Farklı bükümlü iplikler değiştirilmeli,duruşlarda makina yavaş yavaş çalıştırılmalıdır.

Enine çizgiler

İpliklerin farklı hammaddelerden yapılmış olmaları

Hatalı bobinler tespit edilerek değiştirilmelidir.

Enine çizgiler

Farklı numaralarda ipliklerin kullanılması

Hatalı bobinler tespit edilerek değiştirilmelidir.

Enine çizgiler

Farklı sertlikte bobinler, hatalı sarımlı bobinler

Hatalı bobinler tespit edilerek değiştirilmelidir.

Enine çizgiler

İplik gerginliklerinin yanlış ayarlanmış olmaları

İplik gerginlikleri yeniden ayarlanmalıdır, iplik gerginlikleri kontrol edilerek, iplik frenleri ve fürnisörleri yeniden ayarlanmalıdır.

Delik ve patlaklar

İpliğin örme işlemi sırasında iplik kılavuzlarına ve diğer makine elemanlarına aşırı derecede sürtünmesi

İpliğin sürtündüğü bölgeler ve makine elemanları kontrol edilip temizlenerek sürtünme azaltılmalıdır.

 

2-  ÖRME MAKİNASINDAN KAYNAKLANAN HATALAR :

2.1- Örme makinasından kaynaklanan enine çizgiler ve bantlar:

Örme makinasında iplik frenleri,iplik fürnisörleri (iro-meminger) ve iplik kılavuzlarının düzgün ayarlanmaması nedeniyle kullanılan ipliğin gerginliği farklılıklar gösterir. İplik gerginliğinin fazla olması durumunda ilmek boyu kısalır. İplik gerginliğinin düşük olması durumunda ise ilmek boyu daha uzun olur. Örme işlemi sırasında iplik gerginliğinin düzgün ayarlanmamış olması örgü kumaşta enine çizgiler ve bantlar oluşmasına neden olur. Bu nedenle iplik gerginliği çok önemlidir.

            Kumaş çekme ve sarma mekanizmasının yanlış ayarlanması nedeniyle kumaş esnekliği ve ilmek boyları değişeceğinden kumaşta enine çizgiler ve bantlar oluşur. Kumaş çekimi artar ise ilmek boyları uzar. Kumaş çekimi azalırsa ilmek boyları da kısalır. Dolayısıyla kumaş çekimi artınca iplik gerilimi de artar, azalırsa iplik gerilimi de azalır. Kumaş çekme sistemindeki problemler genellikle doku genişletme kasnağındaki ayar bozukluklarından, yıpranmış, eğilmiş, zedelenmiş, bozuk çekim silindirlerinden, eğilmiş, bozuk sarma silindirinden, sarım başlangıcındaki düzgünsüzlükten ve sarım silindirlerinin her tarafındaki baskı miktarlarının aynı olmamasından kaynaklanmaktadır.

            Kilitlerin düzgün yerleştirilmemesinden dolayı, meydana gelen silindir veya kapak iğnelerinin, düzgün ayarlanamaması, iğne yüksekliklerinin farklı olması nedeniyle de kumaş üzerinde enine çizgiler ve bantlar meydana gelmektedir.

            İğne yataklarının düzgün olmaması nedeniyle de kumaş üzerinde enine çizgilerin oluştuğu saptanmıştır. İğne yatakları kontrol edilerek düzeltilmelidir.

            İğne kanallarının pislikle dolması, bir veya birkaç iğnenin ayağının kırık olması, kilitlerin ve iğnelerin arkalarında pisliklerin birikmiş olmaları nedeniyle enine çizgiler ve enine bantlar meydana gelmektedir. Bu durumda örme makinasının bakım ve temizliğinin aksatılmadan yapılması ve bakım işlerinde eğitilmiş kalifiye elemanlar kullanılması son derece önemlidir.

2.2- İğne çizgisi hatası:

            Bu hatalar genellikle iğnelerin deforme olmasından ( bozulmasından ) meydana gelmektedir. İğneden kaynaklanan hatalar kumaş boyunca iz halinde ve ya çizgiler halinde görünürler. İğneden meydana gelen hataların nedenleri genellikle şunlardır:

            a-) İğnenin eskimiş ve aşınmış olması

            b-) İğne dilinin bozuk olması

            c-) İğne kancasının eğilmiş olması

            d-) İğnenin altında uçuntu ve pislik toplanması

            e-) İğne kanalının kirlenmesi

            Bütün bunların haricinde kumaşta meydana gelen iğne çizgisi hatalarının diğer bir nedeni de eski iğnelerin arasına takılan yeni iğnelerin çalıştırılmasıdır. Uzun süre çalışan iğneler bir miktar aşınmaya maruz kalırlar. Bu iğnelerin arasına takılacak yeni iğnede böyle bir aşınma söz konusu olmadığından, yeni iğnelerin üretecekleri ilmekler eski iğnelerinkine nazaran biraz daha büyükçe olacağından kumaş üzerinde yani iğnelerin ürettikleri ilmekler boyuna çizgi halinde görünecektir. Bu durumda hatalı eski iğneler değiştirilerek yerine yeni iğneler değil bir süre çalışmış hatasız eski iğneler takılmalıdır.

2.3- Balık Gözü Hataları (iğne Delikleri Hataları):

            Örme işlemi sırasında meydana gelen kumaşın tam olarak çekilememesi durumunda, oluşan eski ilmeğin iğne üzerinden tam olarak düşürülememesi durumunda, çeşitli iğne hataları durumunda meydana gelen ve kumaş üzerinde çok küçük delikler şeklinde görülen bu hatalara Balık gözü hataları denilmektedir. Bu hatanın meydana gelme nedenleri şunlardır:

            a-) İğnelerin çok aşınmış olması

            b-) Fazla doku çekimi nedeniyle iğne başının eğilmesi

            c-) İğne dilinin fazla doku çekimi nedeniyle düzgün çalışmaması

            d-) İğne yataklarının Temiz olmaması

            e-) İğne yataklarında kalan kırık iğne bacakları

            f -) İğne indiricilerin aralarına pislik sıkışması nedeniyle iğnenin çalışamaması

2.4- İlmek Düşmesi hataları:

            İlmek düşmesi örme işlemi sırasında herhangi bir nedenle veya makine ayarlarının bozulmuş olması nedeniyle ipliğin iğneye verilememesi (yatırılamaması ) durumunda ve herhangi bir nedenle iğnelerin dillerinin kapalı kalmaları sonucunda meydana gelen may atlaması  hatalardır. İlmek düşmesi hatalarının belli başlı bilinen nedenleri şunlardır:

            a-) İpliklerin fazla bükümlü olmaları nedeniyle kıvrımlar oluşturmaları

            b-) Doku çekimi yetersizliklerinden dolayı yığılmalar olması

            c-) Çeliklerin farklı yüksekliklerdeki ayarları

            d-) Makine duruşlarında meydana gelen iplikteki dolaşıklıklar

            e-) İpliklerin sağım gerilimlerinin gerekenden düşük olması

            f -) Makine hızının yüksek olmasından dolayı iğnenin ipliği alamaması

            g-) İplik sevk miktarlarının her sistemde aynı olmaması

            h-) İplik kılavuzlarının iğnelere göre yanlış ayarlanmış olması

            ı -) İpliğin gerekenden fazla miktarlarda beslenmesi

            i -) İğnelere beslenen ipliklerle iğnelerin aynı merkezde olmamaları

2.5- İlmek Kaçığı Hataları:

            Örme işlemi sırasında bir ipliğin iğnede ilmek oluşumu esnasında koparak ilmek yapısının bozulması sonucunda iğne üzerindeki eski ilmeğin oluşacak yeni ilmek içerisinden geçirilememesiyle oluşan hatalardır. Bu tür hataların meydana gelmesindeki en önemli nedenler şunlardır:

            a-) ipliğin ilmek oluşumu esnasında kopması

            b-) Parafinsiz ipliklerle çalışma ( iplikler çok sıkça kopar )

            c-) İğne kanallarının pisliklerle dolu olması

            d-) İğnelerin hasarlı ve bozuk olmaları

            e-) İplik gerginliklerinin yetersiz olması

2.6- Farklı İlmek Boylarının Oluşması:

            Örme makinasında birbirini izleyen enlemesine ilmek sıralarındaki ilmek uzunluklarının farklı olmalarından kaynaklanan hatalardır.

            Bu hatalar genellikle hatalı iplik beslenmesi, Makine üzerinde ilmek boylarının her sistemde yanlış veya farklı ayarlanmış olması ve iplik çekimlerinin her sistemde farklı olmasından kaynaklanmaktadırlar.

2.7- Kuş Gözü Hataları (Askı Hataları):

            Bu tür hatalar genellikle iğnedeki bükülme sonucunda yada iğnenin eski ilmeği üzerinden atabilmek için gerekli yüksekliğe çıkamaması sonucunda üst üste binen ilmeklerin oluşturduğu hatalardır. Hatalı iğneler ve Çelikler kontrol edilmelidir. Bu hatalara Çifteleme,Üst üste bindirme yada Nopen adı da verilmektedir.

2.8- Çift İlmek Hataları:

            Çift ilmek hataları genellikle ilmeklerin aynı iğnede üst üste veya yan yana birkaç iğnede bir ilmek oluşması sonucu meydana gelen hatalardır. Çift ilmek hatalarını meydana gelmesinin nedenleri şunlardır:

            a-) İlmek boylarının (may ayarlarının) küçük ayarlanmış olması

            b-) Kapak yataklarının yanlış ayarlanmış olması

            c-) Kilitlerin yanlış ayarlarından veya yanlış takılmış olmasından

            d-) Kumaş çekiminin azlığından

            e-) Bozuk iğnelerden

            f -) İplikteki düzgünsüzlükten(kalın yerlerden)

            g-) İpliklerin yeterince parafinlenmemiş olmasından

            h-) İplik gerginliklerinin gerekenden çok fazla olmasından

            Bu tür hataların giderilmesi için Öncelikle iplik gerginliklerinin düzgün ayarlanması,kumaş çekiminin düzgün ayarlanması,ipliğin iyi parafinlenmesi ve bozuk iğnelerin değiştirilmesi  gereklidir.

2.9- Buruşukluk Hataları:

            Bu hatalar örme kumaşın düz olarak yayılmayıp çeşitli yerlerinde potluk yapması sonucunda ortaya çıkarlar. Genellikle iplik düzgünsüzlüğü, İplikteki aşırı numara varyasyonu, iplik gerginliklerinin farklı ayarlanmış olması ve makine ayarlarının eksik yapılmış olmasından kaynaklanır. Bu tür hataların kovan değişimlerinden sonra daha çok ortaya çıktığı tespit edilmiştir.

2.10- Çekim Hataları:

            Çekim hataları kumaş üzerinde enine çizgiler ve kumaşın orta kısımlarında yığılma şeklinde meydana gelen hatalardır. Bunlar daha ziyade kumaş çekme ve sarma mekanizmalarındaki bozukluk ve ayarsızlıklardan kaynaklanmaktadırlar.

            Çekim hatalarının meydana gelmesinde rol oynayan etkenler şunlardır:

            a-) Kumaş genişletici kasnağındaki ayarsızlıklar

            b-) Arızalı sarma silindirleri

            c-) sarım başlangıcındaki bozukluk veya sarma çubuğunun bozuk olması

            Bu hataların giderilebilmesi için kumaş çekme ve sarma sistemlerinin çalışılan ipliğe ve kumaş cinsine göre makine devirlerine göz önüne alınarak ayarlanması gereklidir. Aşınmış ve yıpranmış kumaş çekme silindirleri derhal değiştirilmelidir. Kumaş çekme silindirlerinin kumaşa uyguladığı baskı tüm kumaş eni boyunca eşit dağılması sağlanmalıdır.

2.11- Boyuna Çizgi Hataları:

            Boyuna çizgi hatalarının tamamı örme makinasındaki örme elemanlarından (iğne,iğne yatağı,platin,platin yatağı,vb.) meydana geldiği kesin olarak tespit edilmiştir. Bu tür hataların meydana gelmesinin nedenleri şunlardır:

            a-) İğne kapalıysa, ilmek düşer ve boyuna açık çizgi meydana gelir.

            b-) İğne dili kopmuşsa ilmek aşamayacağından boyuna delik ve çizgi oluşur.

            c-) İğne aralık setleri eğilmiş yada yıpranmışsa boyuna çizgi oluşur.

            d-) İğne kancası kopmuşsa bu iğne öremez ve örgüyü toplar.

            e-) İğne ayağı eğilmişse zor çalışır ve bozuk ilmek yapar, çizgi oluşur.

            f -) İğne yan yüzeyinin aşırı derecede aşınmış olması sonucunda

            g-) İplik kılavuzlarının ve iplik yatırma ayarlarının farklı ayarlanması

            h-) İğne kanallarının bozuk veya kirli olması

            i -) Aşınmış ve eğilmiş platinlerden

            j -) İğne yataklarının yanlış ayarlanmış olmasından

            k-) Makinanın fazla yağlanması ile yağın ilmeklere taşınması

            Bu hatalara genellikle iğneler ve platinler neden olmaktadır. Bu nedenle aşınmış ve deforme olmuş iğne ve platinler derhal değiştirilmelidir. Aksi halde daha büyük arıza ve hataların meydana gelmesi kaçınılmaz olur.